Zanim zapadła w końcu 1935 roku decyzja o budowie nowego ośrodka nadawczego w Wiązownej funkcjonowały następujące długofalowe telegraficzne ośrodki nadawcze w służbie stałej : w Babicach, Krakowie, Radomiu, i w Gdyni.

Ireneusz Dobiech na stronie http://www.nadajnik-babice.pl/ opisał Polską Stacja VLF w Babicach pod Warszawą.


Stacja została oddana do użytku 1 października 1923 roku i zapewnia stałą łączność telegraficzną
W oficjalnym otwarciu, które miało miejsce 17 listopada 1923 r., uczestniczyli goście honorowi: Prezydent RP Stanisław Wojciechowski oraz Minister Poczt i Telegrafów Jan Moszczyński. Ówczesne
władze traktowały ten obiekt priorytetowo. Jak pisał Tadeusz Malarski w księdze pamiątkowej pt. Dziesięciolecie Polski Odrodzonej 1918-1928: ”Centrala owa to wspaniałe dzieło techniki amerykańskiej, pokaźny czyn Ministerstwa Poczt i Telegrafów na polu radiotechniki" była wówczas największa w Europie - emitowała sygnały na falach bardzo długich, co umożliwiało nawiązanie łączności m.in. ze Stanami Zjednoczonymi i Japonią.
Stały zasięg stacji wynosił około 6400km, Stacja najpierw używała znaków AXL i AXO, a później SPL, SPO.
Jako nadajniki służyły dwa generatory Alexandersona o mocy 200kW każdy wytwarzające falę elektromagnetyczną o częstotliwościach 14,29kHz i 16,42kHz . Antena składała się z 10 masztów antenowych o wysokości 127,5m i zbudowanych wzdłuż linii o długości 3,2km. Maszty utrzymywały trawersy, każdy o długości 48m na których zawieszone było 16 przewodów antenowych.
Maszty i system uziemień zbudowało „Towarzystwo Przemysłu Metalowego K. Rudzki i Ska”. Wzdłuż linii masztów wytyczono drogę i ustawiono betonowe posterunki wartownicze.
Radiostacja oprócz wież posiadała również zabudowania techniczne. W budynku radionadawczym znajdowały się dwa nadajniki o łącznej mocy 400 kW. W innym była elektrownia wyposażona w generator o mocy 500 kW, silnik dieslowski z prądnicą oraz bateria akumulatorów. Wszystkie obiekty usytuowano w terenie rozciągającym się od dzisiejszej ul. Hubala Dobrzańskiego w Latchorzewie w kierunku pn - wsch. do Wawrzyszewa.
Personel techniczny Stacji Nadawczej stanowiły początkowo dwie (później trzy) zmiany obsługujące radiostację, obsługa elektrowni i kotłowni, brygada antenowa oraz majster warsztatowy i elektromonter razem około 20 osób.
Stacja nadawcza zajmowała 400 ha ziemi, a łączne koszty inwestycji ówczesna prasa oszacowała na dwa miliony dolarów.
Pracę Radiostacji nadzorował Urząd Radiotelegraficzny Transatlantycki, który pod koniec 1933 r. wszedł w skład nowo utworzonego Urzędu Telekomunikacyjnego. Od 1935 r. znów działał samodzielnie jako Urząd Radiotelegraficzny Babice (od 1936 r. UR Boernerowo).
W 1932 r. z inicjatywy ministra poczt i telegrafów Ignacego Boernera na wschodniej części gruntów stacji nadawczej ruszyła budowa osiedla resortowych domów mieszkalnych, które nazwano Osiedlem Łączności Babice, przemianowanym w 1936 r. na Boernerowo.
Od października 1934 r. można było tam dojechać tramwajem.
Stacja w Babicach pełniła tylko funkcję nadawczą, stacja odbiorcza znajdowała się w Grodzisku Mazowieckim. Praca na obydwu stacjach odbywała się zdalnie z Centralnego Biura Operacyjnego w Warszawie.



W uzupełnieniu historii tego ośrodka dodam iż pełnił on również rolę Centralnej Krótkofalowej Stacji Nadawczej.

W 1932 r. rozpoczęto instalowanie kolejnych nadajników tym razem krótkofalowych telegraficznych wyprodukowanych przez Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne w ilości 2 szt. o mocy od 2 KW które pracowały do końca 1936r a następnie stanowiły rezerwę operacyjną.
W 1934r zamontowano pierwszy lampowy nadajnik krótkofalowy dużej mocy (SPW – 20KW), a w następnych latach:
1936r (SPD - 20 KW) - oba pracowały na kierunku radiowym - Ameryka Północna,
w 1937 dwa 10 KW (SP19 i SP25) pracujące na kierunku radiowym - Ameryka Południowa.
W drugiej połowie października 1938 r. zamontowano dwa dalsze nowe nadajniki KF (SP48 i SP31) które zlokalizowano również w budynkach przy koszarach Fortu Babice, tam też zlokalizowane były maszty antenowe siedmiu kierunkowych krótkofalowych systemów antenowych.
Możliwe stało się wówczas uruchomienie bezpośredniego połączenia radiotelegraficznego z Argentyną i Brazylią oraz usprawnienie łączności z Japonią Syrią i Egiptem.
Stąd transmitowano również audycje Polskiego Radia, których odbiorcami była Polonia Amerykańska, Polacy w Niemczech i w innych krajach.


Pierwszą stacją krótkofalową nadającą audycje radiowe w AM dla Polskiego Radia była radiostacja o znaku SPW.

Radiostacja krótkofalowa SPW zainstalowana w listopadzie 1934r była przystosowana początkowo tylko do pracy telegraficznej ciągłej i tonowanej, a od 1936r po jej modernizacji o stopnie modulacyjno-manipulacyjne również na fonii.
Dane stacji były następujące:
Moc w antenie w warunkach normalnej pracy telegraficznej wynosiła ok. 20 KW.
Układ stopni nadajnika: Generator wzbudzający, 2 lampy Q B (stopień I), 4 lampy
Q B 3 /5oo (stopień II) wreszcie 2 lampy TA 12/20000 (stopień III końcowy).
Fonia – 10 KW
Modulacja anodowa w ostatnim stopniu sterującym zbudowanym na 2 lampach QB3/500 w układzie push-pull .
W modulatorze pracowały 3 lampy MA4/500 i jedna MC1/50
Sygnał modulujący w paśmie 200-3000Hz o nierównomierności sygnału akustycznego nie większej od 3 dB/oktawę. Przy częstotliwości 800 Hz głębokość modulacji 60%
Źródła zasilania: Stacja była całkowicie zasilana z sieci prądu zmiennego trójfazowego
o napięciu 470V. Lampy żarzone były prądem zmiennym. Jako źródła napięcia anodowego użyto dwa prostowniki rtęciowe szklane, prostownik 3 KV – 1 A. oraz 10KV- 5 A.
Stacja pracowała fonią na częstotliwości 13 635 kHz, a na telegrafii na 13 380 kHz.
Pracowała przy wykorzystaniu anteny kierunkowej o głównym kierunku promieniowania skierowanym na Amerykę Południową lub Japonię.
Oprócz anteny kierunkowej wykorzystywana była również pozioma antena dipolowa do łączności europejskich.

W dniu 20.VIII. 1935 r. miała miejsce próba nadawania na fonii, przy czym nasłuchy były robione przez centralę odbiorczą w Rzymie. Wyniki zakomunikowano radiodepeszą. Depesza podawała: „Stopień wymodulowania dobry (ok. 60%), jakość modulacji dostateczna, poziom szumu mały - ok. 30 dB, ogólna wartość sygnału - dobra (ok. 70% wartości sygnału ze studia).
W pierwszej połowie października stacja nadawała programy próbne i była dobrze słyszana w Ameryce i Europie.
Stałą prace foniczną rozpoczęła w lutym 1936r nadając początkowo dwa razy w tygodniu godzinne programy w języku polskim, a od maja 1936r. do wybuchu II wojny światowej cztery razy w tygodniu specjalny program dla emigracji polskiej za oceanem.
SPW nadawała program w poniedziałek, środę i piątek, od godz. 18:30 do godz. 19:30 i w niedzielę 17:30 do 19:30 wg. czasu środkowo-europejskiego. Dodać należy, że radiostacja w Babicach (Boernerowie) wykorzystywała specjalne przełączane anteny kierunkowe, które pozwalały na zwiększenie siły odbioru w Ameryce północnej.

Radiostacja ta stała się wzorcem do budowy podobnych nadajników krótkofalowych budowanych przed II WŚ w Polsce.
W czasie II WŚ SPW wykorzystywana była po przestrojeniu na pasmo 13,850-13,975 MHz przez Niemców jako stacja tylko telegraficzna.

Powojenna stacja pracująca pod znakiem SPW to już zupełnie inny nadajnik, który został zainstalowany czasowo w Warszawie na Służewcu, a następnie przeniesiony do Radiówka, aby po jego likwidacji trafić do Obiektu Radiokomunikacyjnego w Porębach Leśnych w Gminie Stanisławów.

Centralna stacja odbiorcza znajdowała się w Grodzisku Mazowieckim i zbudowana została w tym samym okresie co Stacja w Babicach.
Centrum odbiorcze na początku posiadało jedną antenę długofalową typu Beverige dwuprzewodową równoległą o długości 17 km biegnącą na 7metrowych słupach telegraficznych drewnianych na azymucie miejscowości Siestrzeń, w której zastosowano wynalazek Manczarskiego polegający na na odwracaniu charakterystyki tej anteny, co pozwoliło na użytkowanie jej dla celów łączności z Ameryką północną lub z Japonią i Syrią. Pod koniec 1924r wybudowano drugą 8 km antenę systemu Beverage do odbioru stacji europejskich zorientowana na kierunku miejscowości Kuranów, a następnie w 1926r antenę rezerwową – dipolową. W tym okresie na wyposażeniem stacji było w sumie 6 odbiorników lampowych o bezpośrednim wzmocnieniu i reakcyjnych.
W 1934 centralę odbiorczą w Grodzisku Mazowieckim zmodernizowano do odbioru w zakresie krótkofalowym i uzupełniono ilość urządzeń odbiorczych o odbiorniki długo i krótkofalowe superheterodynowe, oraz wybudowano nowe systemy anten krótkofalowych.
W 1939 r. ośrodek posiadał 14 odbiorników długofalowych i trzy anteny długofalowe, 18 odbiorników krótkofalowych i pięć systemów anten kierunkowych KF. ( w tym trzy wielokrotne )
Personel techniczny stacji odbiorczej liczył ok. 16 osób obsługi i 20-30 telegrafistów służby nasłuchu na dobę.
Ośrodek obsługiwał 19 kierunków radiowych europejskich i 7 poza europejskich.
Prawie wszystkie państwa europejskie nie sąsiadujące z Polską oraz z państw poza europejskich: Stany Zjednoczone, Argentyna, Brazylia, Japonia, Turcja, Syria i Egipt.

Stacjach odbiorcza połączona była liniami telekomunikacyjnymi z Centralnym Biurem Operacyjnym w Warszawie.

W roku 1934 na zamówienie Ministerstwa Poczt i Telegrafów, została zainstalowana w Centrali Odbiorczej w Grodzisku, przez „Państwowe Zakłady Tele-Radjotechniczne”
nowa antena wielokrotna, przeznaczona do odbioru kierunkowego japońskiej stacji Nagoy'a (J. N .A .) , pracującej na fali: X = 21,65m (13 380 kHz.}. Inwestycja ta, pozwalała na
zwiększenie ilości odbieranych radiogramów bez względu na porę dnia, roku i stanu pogody.

Antena składała się w dwóch sieci: antenowej i reflektorowej o rozpiętości 2 lambda i wysokości 1,5 lambda zawieszonych w odległości 1/4 lambda od siebie, na dwóch 42-u metrowych samo stojących wieżach drewnianych. Sieć anten czynnych składa się z sześciu elementów antenowych; są to anteny jednorodne (wibratory) w kształcie zygzaków długość czynna elementów wynosi 1,5 lambda, w rozwinięciu 5/2 lambda +1/4 lambda, dwa odcinki półfalowe są bierne (nie promieniujące) i służą do odwracania faz. (Lambda – długość fali)
Odległość pomiędzy elementami wibratora anteny wynosi 0,4 lambda.
Poszczególne elementy parami były połączone równolegle i poprzez transformator antenowy złączone z linią zasilającą.
Sieć reflektorową stanowiło 13 pionowych elementów reflektorowych, izolowanych odcinków półfalowych. Sieć reflektorowa nie jest zasilaną. Reflektory nie były połączene z linią i transformatorami. Z każdej strony szyku promieniującego były umieszczone pojedyncze elementy reflektorowe, mające na celu zmniejszenie rozproszenia bocznego..
Linii zasilająca długości ca. 190 m od punktu odbiorczego, jest wykonana z dwóch współosiowych rur (miedzianych): zewnętrznej o średnicy 50 mm, stanowiącej przewód uziemiony i wewnętrznej rurki o średnicy 8 mm, podtrzymywanej na porcelanowych izolatorach gwiazdkowych wewnątrz. Oporność falowa tej linii wynosiła 100 om.
W pobliżu anten linia rozgałęzia się na trzy równe co do długości gałęzie, zakończone
transformatorami antenowymi w rozgałęzieniu znajdował się transformator liniowy.
Linia fiderowa jest uziemiona na obu końcach.
Układ strojeniowy, zastosowany w omawianej antenie, nie przedstawił rozwiązania oryginalnego, gdyż projekt był oparty na systemie anten firmy Marconi W. T. Co.;
a o wyborze zdecydowały możliwości, jakie dają niezależne elementy antenowe tego systemu, dla eksperymentowania. Po za tym do cech dodatnich systemu należy zaliczyć: polaryzację pionową, prostotę mechanicznej konstrukcji sieci.
Natomiast do cech ujemnych należą: zasilanie wielokrotne elementów antenowych, nie zasilane elementy reflektorowe.
K i e r u n e k polaryzacji nadchodzącej fali jest obojętny z punktu widzenia prawdopodobieństwa i wielkości fading'u, tak, że przy długodystansowej komunikacji, współpracować mogą ze sobą dwie anteny o jednakowej lub różnej polaryzacji. Przewaga jednak systemu z pionową polaryzacją polega na większej niezależności kąta największego promieniowania anteny, od zmian przewodności ziemi.
Linia zasilająca, której zadaniem jest przekazanie
energii z anteny do odbiornika, została wykonana z koncentrycznych przewodów rurowych, gdyż linie jedno i dwuprzewodowe nie nadają się zupełnie do celów odbiorczych.
W celu dopasowania obwodów, o różnych opornościach falowych, zakończenia linii zostały zaopatrzone z jednej strony w transformatory antenowe, z drugiej w obwód wejściowy odbiornika, a w rozgałęzieniu linii w transformator liniowy. W ten sposób uzyskuje się większą sprawność przeniesienia energii z anteny do odbiornika, dzięki uniknięciu odbić,
a więc przepięć i przetężeń w linii.
Zasilanie wielokrotne anteny zwiększa znacznie koszt instalacji i komplikuje strojenie, dając w zamian równomierniejszy rozkład prądu w antenie co jest korzystne dla punktu odbiorczego.
Sieć reflektorów nie zasilanych uniemożliwiała odwracanie kierunku odbioru o 180"; po zatem nie możliwe jest strojenie reflektorów, gdyż własności rezonansowe są wyłącznie
uwarunkowane ich wymiarami.
Aby zapewnić obsługę na Amerykańskim kierunku radiowym zaszła konieczność budowy w tej samej lokalizacji jeszcze dwóch tego typu anten pracujących na innych pasmach krótkofalowych.

Załączniki przedstawiają:
- Widok ogólny 42 metrowych drewnianych wież anteny wielokrotnej.
- Pole antenowe z trzem słupami z obwodami strojeniowymi i fiderem rurowym umieszczony nad ziemią na betonowych słupkach (przy pierwszym słupie widoczna jest również część pionowego wibratora z izolatorem przczepiony do poziomej liny montażowej.)
- Schemat części aktywnej anteny bez reflektorów.
- Pionową "zagzakową" część wibratora z rozkładem prądów.
- Charakterystykę poziomą anteny.

Rysunek przedstawia schemat Grodziskiej anteny wielokrotnej, - nie jest on doskonały, ale w połączeniu z opisem wszystko powinno być jasne.


Pozdrawiam

Schemat odbiorczej długofalowej dwuprzewodowej równoległej anteny typu Beverige.

Strzałka oznacza kierunek nadejścia fali.



Pozdrawiam

Dla zainteresowanych Polską Transatlantycką Stacją Radiotelegraficzną w Babicach scany artykułu
"Jak mogła pracować antena nadajnika Babice" z Przeglądu Telekomunikacyjnego 5/2008.
Zachęcam do jego lektury.
http://img210.imageshack.us/i/artyku520 ... a1ao6.jpg/
http://img103.imageshack.us/i/artyku520 ... a2va7.jpg/
http://img210.imageshack.us/i/artyku520 ... a3mx3.jpg/
http://img59.imageshack.us/i/artyku52008strona4lc1.jpg/

A tak wyglądała technologia stawiania masztów













Fragment górnej belki z izolatorami antenowymi

Rząd Polski w 1921r. zrozumiał jakie znaczenie ma posiadanie własnego systemu łączności bezprzewodowej dla funkcjonowania państwa. Przejęto po zaborcach stacje radio-telegraficzne w Toruniu, Warszawie, Krakowie, Lwowie, Przemyślu, Grudziądzu i Poznaniu.
Stacje te to wojskowe stacje iskrowe i systemu Poulsena, mające moce dochodzące do 5 KW nie zapewniały łączności w relacjach międzynarodowych i międzykontynentalnych.
Radiostacja w Babicach uruchomiona w 1923 r była zbudowana w oparciu o szczytowe światowe osiągnięcia ówczesnej techniki radiowej.
Prym w tej dziedzinie należał do amerykańskiej firmy RCA założonej w 1919 roku. Radio Corporation of Ameryka, która powstała w wyniku działań kilku organizacji: General Electric Company, American Telegraph and Telephone Company, Western Electric Company, United Fruit Company, Westinghouse Electric and Manufacturing Company.
Własnością firmy "RCA Radio - Central" stał się teren o obszarze około 6400 ha, w Rocky Point na Long Island przeznaczony na stacje nadawcze i teren na stację odbiorczą w Riverhead. z głównym biurem kontroli łączności na Manhattanie.
Tam to właśnie zbudowano „stacje” które stały się wzorcem dla budowy stacji radiotelegraficznych a potem radiofonicznych na całym świecie.
Pierwsza stacja w Rocky Point składała się z alternatora Aleksandersona o mocy 200 KW i systemu antenowego prawie identycznego jak zainstalowany w Babicach. http://earlyradiohistory.us/1922RCA.htm
System antenowy po próbach zakwalifikowano jako bardzo dobry i jako pracujący szerokopasmowo w zakresie pasma 14 – 50 kHz, bez potrzeby dodatkowego przestrajania stosowanych cewek i jakichkolwiek przeróbek, może zostać powielany w innych lokalizacjach.
I tak powstały w latach 1922-1926 liczne stacje wg tego wzorca na całym świecie:
W Stanach Zjednoczonych, Brazylii, Argentynie, Niemczech, Japonii, Francji, Norwegii, Szwecji, Włoszech, Holandii, na Jawie, w Indochinach i w Polsce.
Antena stosowana w tych systemach została opatentowana i do dziś chroniona jest amerykańskimi patentami US1360167, US1360168, US1677698.
Patenty te wyjaśniają zasadę działania anten zgodnie ze stanem wiedzy w tamtych latach.
A tak opisano jej działanie w Polskiej literaturze technicznej z 1924 r

Witam.
Dołączam jeszcze link odnośnie istniejącego brata bliźniaka naszych Babic wyposażonego tylko w jedną antenę:
http://hem.passagen.se/longwave/Grimeton.html
Jak wiadomo do dziś on sobie jeszcze dobrze radzi i można go jeszcze okazyjnie posłuchać na fali 17,2 kHz, oczywiście w CW.
http://www.youtube.com/watch?v=-G-siA79K4E
Pozdrawiam
Sławek